Αφιέρωμα στην ελιά – μέρος 1ο ιστορία, ποικιλίες, διατροφική αξία

Οι ελιές αν και δεν είναι βοτανα, είναι ένας πολύ δημοφιλής καρπός τόσο για την υπέροχη γεύση και διατροφική αξία του, όσο και για το πολύτιμο λάδι που εξάγεται από την έκθλιψη του. Μιας και είναι η εποχή που γίνονται τα τελευταία μαζέματα ελιάς για φέτος, αποφασίσαμε να γράψουμε ένα συνολικό αφιέρωμα στις ελιές, από την συλλογή και την φροντίδα του δέντρου, μέχρι την παρασκευή σπιτικής ελιάς και την θρεπτική αξία της!

Η ελιά στην αρχαιότητα

Η ελιά καλλιεργείται για περισσότερα από 6,000 χρόνια, με σημαντικές αναφορές στην ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και παρουσία από τον Μινωικό πολιτισμό. Η σημασία του ελαιόλαδου στην αρχαιότητα ήταν επίσης ιδιαίτερα μεγάλη, καθώς το λάδι πέρα από την καθημερινή χρήση του στο φαγητό, χρησιμοποιούνταν και σε άλλες εφαρμογές, όπως στη βυρσοδεψία, στην υφαντική, στο φωτισμό, στην αρωματοποιία, στα λουτρά, στην περιποίηση της επιδερμίδας και των μαλλιών, στη φαρμακευτική, στην ιατρική, αλλά και σε λατρευτικές τελετές. Ο Ιπποκράτης το χρησιμοποίησε για πολλές θεραπείες, ενώ ο Όμηρος το χαρακτήρισε ως το χρυσάφι της γης. Από τον 8ο αιώνα π.Χ. ήδη καλλιεργούνταν σε πολλές περιοχές της Ελλάδας.

Η ελιά λατρευόταν σαν σύμβολο ανδρείας και υπεροχής. Από τα κλαδιά της ελιάς κατασκευάζονταν τα στεφάνια των Ολυμπιονικών. Στην Αρχαία Αθήνα μάλιστα προσέδιδαν θεϊκή καταγωγή στην ελιά. Ο μύθος έχει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς με βάση αυτόν, η Αθήνα πήρε το όνομα από την θεά Αθηνά, όταν στον αγώνα της με τον Ποσειδώνα για την ονομασία αλλά και την προστασία της πόλης, με κριτές του υπόλοιπους Ολύμπιους θεούς και μάρτυρα τον τότε βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα, νίκησε με διαφορά. Ο λόγος απλός, καθώς ο Ποσειδώνας προσέφερε ως αντάλλαγμα αλμυρό νερό στην λόφο της Ακρόπολης, ενώ η θεά Αθηνά, φύτεψε μια ελιά η οποία θεωρήθηκε πολύ πιο ευεργετική.

Ποικιλίες ελιάς

Υπάρχουν εκατοντάδες ποικιλίες ελιάς, όπου η κάθε μια ανταποκρίνεται σε κλιματολογικές και εδαφολογικές ανάγκες της εκάστοτε περιοχής, όπως επίσης χωρίζονται σε ελιές ιδανικές για παραγωγή λαδιού ή για παρασκευή νόστιμων ελιών προς βρώση.

Ανάμεσα τους οι πιο γνωστές και οι πιο συνηθισμένες είναι η Λαδολιά, το Μανάκι, η Κορωνέικη και η Αθηνολιά. Κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης όλοι οι καρποί των ελιών αλλάζουν χρώμα από πράσινο σε βιολετί και τέλος σε μαύρο.

Τα γευστικά χαρακτηριστικά του ελαιόλαδου εξαρτώνται κυρίως από ποιο στάδιο ωρίμανσης συλλέγεται η ελιά βάσει του χρώματος της. Ελαιόλαδο προερχόμενο από πράσινες και βιολετί ελιές περιλαμβάνει μεγάλη ποσότητα αρωματικών συστατικών έχοντας έντονη φρουτώδη γεύση.

Αντιθέτως, όσο ωριμάζει ο καρπός της ελιάς, η ποσότητα των αρωματικών συστατικών μειώνεται. Ελαιόλαδο που προέρχεται από βιολετί και μαύρες ελιές έχει απαλότερη γεύση και άρωμα .

Οι πλέον γνωστές και αγαπημένες ποικιλίες ελιάς στην Ελλάδα είναι:

Η καλαμών, με ιδανική εποχή συγκομιδής Δεκέμβριο με Ιανουάριο και ο καρπός έχει ωριμάσει πλήρως. Η καλαμών έχει αρκετά μεγάλο καρπό με μεγάλη αντοχή σε όλες τις θερμοκρασίες, ενώ είναι γνωστή σε παγκόσμιο επίπεδο για τον βρώσιμο καρπό της.

Η κορωνέικη, επίσης διάσημη ελιά με μικρό μέγεθος και ωρίμανση από Οκτώβριο έως Δεκέμβριο. Αντέχει σε χαμηλές θερμοκρασίες και έχει ελάχιστες απαιτήσεις σε φροντίδα, ενώ δίνει εξαιρετική ποιότητα λαδιού. Δίνει μέγιστη απόδοση σε ζεστά κλίματα, και υψόμετρο όχι μεγαλύτερο από 500 μέτρα.

Η αθηνολία, με αργή ωρίμανση και συγκομιδή όπως και η καλαμών, έχει μεσαίο μέγεθος με λάδι εξαιρετικής ποιότητας και χαμηλής οξύτητας.

Η λαδολιά, με καρπό που ωριμάζει από τον Οκτώβριο έως τον Νοέμβριο, έχει μικρή διάσταση αλλά πολύ καλή απόδοση ελαιόλαδου με χαμηλή οξύτητα.

Η ελιά Αμφίσσης, έχει καρπό μεγάλο, με περίοδο ωρίμανση ανάλογα με την περιοχή. Είναι αρκετά ανθεκτική ελιά η οποία δεν δίνει την καλύτερη ποιότητα σε ελαιόλαδο αλλά πολύ νόστιμη ελιά και πατέ.

Η Χαλκιδικής, όπως και η αμφίσσης, δίνει πολύ καλή ελιά και πατέ ελιάς, με διαφορά ότι το χρώμα του καρπού δεν γίνεται ποτέ μαύρο και παραμένει και στην ωρίμανση πράσινο. Ωριμάζει μεταξύ Νοεμβρίου και Δεκεμβρίου. Είναι η ελιά που συναντάμε συχνά γεμιστή με πιπεριά.

Η ποικιλία μανάκι, ωριμάζει αργά με συγκομιδή από Ιανουάριο έως Φεβρουάριο. Αντέχει σε μεγάλο υψόμετρο, με καρπό μεσαίου μεγέθους οβάλ και απόδοση που δεν μειώνεται σε μεγάλα υψόμετρα όπως συμβαίνει σε άλλες ποικιλίες.

Ελιά διατροφική αξία

Η ελιά είναι ο κυριότερος λόγος που θεωρείται η μεσογειακή διατροφή από τις πιο υγιεινές στον κόσμο, καθώς οι μέχρι στιγμής μελέτες δείχνουν πως η μεσογειακή διατροφή προλαμβάνει ασθένειες και συμβάλει στην μακροζωία.

Η θρεπτική αξία της ελιάς είναι εξαιρετική. Βέβαια έχει και πολλά λιπαρά, κορεσμένα, πολυακόρεστα και μονοακόρεστα. 100 γραμμάρια ελιάς περιέχουν 116(μαύρες) – 145(πράσινες) θερμίδες, πρωτεΐνες, υδατάνθρακες και φυτικές ίνες. Από μέταλλα και ιχνοστοιχεία, περιέχουν ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο, ποτάσιο, νάτριο, ψευδάργυρο και χαλκό. Από υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές βιταμίνες, περιέχουν βιταμίνη C, πολύ βιταμίνη Α, πολύ βιταμίνη Ε, βιταμίνες Β6, B12, B9 και Β3 και βιταμίνη Κ. Υπάρχουν διαφορές από μαύρη ελιά σε πράσινη ελιά σε ποσοστά ημερήσιας πρόσληψης, αλλά περιέχονται τα ίδια θρεπτικά συστατικά. Το αντιοξειδωτικό ελαιόλαδο, περιέχει ευεργετικά λιπαρα οξέα πολυακόρεστα και μονοακόρεστα, βιταμίνες Ε και Κ.

Διαβάστε στο μέρος 2ο για όλες τις θεραπευτικές ιδιότητες της ελιάς, την καλλιέργεια, την συγκομιδή και την δημιουργία ελαιόλαδου αλλά και ελιάς στην άλμη!